Üzerinde yeterince durulmadığını düşündüğüm oysa çok önemli olduğuna inandığım bir konu var; “yetişkin yalnızlığı.” Kırlarında özgürce koşuşturduğumuz köylerden sokaklarında oyunlar oynadığımız herkesin herkesi tanıdığı mahallere nihayetinde ise hiçbir sakinini tanımadığımız apartman dairelerine tıkıldık. Çocuklar kreşlerde, okullarda, şanslılarsa hala sokaklarda; gençler kafelerde, kampüslerde ve yurtlarda sosyalleşedursun, biz yetişkinler ne yapıyoruz? Cevap basit; çalışıyoruz. Uzun çalışma saatlerine ek mesailer katarak, çoğunlukla cumartesi ve kimi zaman pazar mesaileriyle tüm bir hafta boyunca çalışıyoruz üstelik.
OECD’nin 2022 yılına ait verilerine göre Türkiye, haftalık ortalama 45,7 saatlik çalışma süresiyle Kolombiya’nın ardından dünyada en fazla çalışan ikinci ülke konumunda. Bu süre, Türkiye’nin yasal haftalık çalışma süresi olan 45 saatin üzerinde olup, çalışanların %15,1’inin haftada 60 saatten fazla çalıştığını göstermekte.(1) O halde, yetişkinlerin iş dünyasında sosyalleştiğini, iş arkadaşlarıyla kurulan ilişkilerin güçlü sosyal bağlar olduğu söylenebilir mi? Araştırmalar, iş yerinde “en iyi arkadaşa” sahip çalışanların iş yerinde genel tatmin ve memnuniyet oranlarının arttığını, çalışılan yere duyulan aidiyet duygusunda da anlamlı bir artış olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin bir araştırmada “iş yerinde yakın arkadaşım var” diyenlerin %56’sının işine bağlı hissettikleri ortaya konuluyor.(2) Ancak, ben bu yazıda iş arkadaşlıklarının iş yerindeki etkilerinden ziyade işten artırabildiğimiz zamanlarda sürdürmeye çalıştığımız sosyal hayatımızı ele almaya çalıştığımdan, iş arkadaşlıklarının sosyal ilişkiler açısından tatmin edici olup olmadığını daha derinlemesine ele almak istiyorum. Bu noktada ABD merkezli çalışan deneyimi platformu Comparably’nin, 2017 yılında yayınladığı araştırma raporundan bahsetmekten fayda var. Bahsi geçen rapora göre, teknoloji çalışanları üzerinde yapılan anket gösteriyor ki: Çalışanların %75’i iş dışı sosyalleşmeyi “ayda bir,” “üç ayda bir” ya da “hiç” olarak tanımlıyor. Çalışanların sadece %17’si “haftada bir”, %9’u ise “haftada birkaç kez” görüşüyor.(3) Peki ama neden? Yoğun çalışma saatlerine kıyasla molaların az oluşu bir yana, “izlenme” hissi ve yarattığı baskı, o anda bir işimiz olmasa dahi meşgul görünmeye çalışmamıza sebep oluyor. Çalışanlar arasında yaşanan rekabet, mobbing, çıkar çatışmaları ve gruplaşmalar da potansiyel anlamlı ilişkileri zedeliyor. Diğer yandan bu kadar çok çalışırken ve hayat pahalılığı koca bir fil gibi odada dururken hobi edinmek, atölyelere kurslara katılmak mümkün mü? Yetişkin yalnızlığının neden bireysel bir problem olmadığını dahası basit bir sorun olmadığını iyi anlamamız gerek. İnsanların tarih boyunca bir arada yaşaması ve toplumu var etmesi boşa değil. Bir araya geldik; iş dağılımı yaptık, düşmanlarımızı tayin ettik ve onlara karşı birlikte direndik, birlikte avlandık, kimimiz avlanırken kimimiz ateş yaktı. Kimimiz ekmek pişirirken kimimiz tarla ekti. Bazılarımız şifacı oldu ki derdi olanlara derman olabilsin. Geldiğimiz noktada ise hepimiz aynı şeyi yapıyoruz. Hepimiz tüm günümüzü, haftamızı kapitalleri büyütmeye harcıyoruz ne başka bir şeye ne başka birine ve hatta kendimize dahi zaman bulamıyoruz. O kadar çok tükeniyoruz ki zamanımız olsa enerjimiz olmuyor. Oysa birlikte yaşamak bugün hala büyük önem arz ediyor. Örneğin bu modern dünyada çocuklarımızı, tüm enerjilerine rağmen bir apartman dairesinde zapt etmeye çalışırken tüm bu işi yalnızca tek bir yetişkine -çoğunlukla anneye- bırakıyoruz. Oysa sevdiğim bir Afrika sözü şöyle der; bir çocuk yetiştirmek için bir köy gerekir. Şimdilerde ise büyük şehirlerde yalnız yaşayan partnerler, kendi anne-babalarından bile destek almakta zorlanıyor. Sistem, sosyalleşme ile çözülebilecek insani ihtiyaçlarımızı karşılamamızı giderek daha da zorlaştırıyor ve bu durum elbette mental sağlığımızı etkiliyor. Bugün yaşam şartlarımız tamamen değişseydi; barınma ve geçinme konuları büyük stres yaratmasaydı, sağlık, eğitim, beslenme gibi hayati meselelerde kaliteli hizmete ücretsiz erişim mümkün olsaydı, bugün yaşadığımız hangi sağlık sorunları hayatımızdan kalkardı? İşte tüm bunlar yetişkin yalnızlığı ile ilişkili çünkü yetişkin yalnızlığı da kapitalist çalışma kültürüyle doğrudan ilişkili.
Peki ne yapabiliriz, bu soruna nasıl bir çözüm bulabiliriz? İnanın bilmiyorum ancak bunun yani yetişkin yalnızlığının toplumsal bir sorun olarak tanımlanmasının daha çok konuşulmasının önemli olduğuna inanıyorum. Ekran sürelerini azaltarak başlayabilir miyiz, sosyal medya kanallarıyla “mesaj atmak dururken birini aramanın” korkunç olduğunu aşılamayı bırakabilir miyiz, birbirimizi aramayı, daha sık “nasılsın” diye sormayı, insanlara el uzatmayı normalleştirebilir miyiz? Zar zor sosyalleşme cesareti ve imkânı bulan çocuk bakımının çocuğu tek başına üstlenen anneleri, çocukları ağladığı için utandırıp kamusal alanlardan dışlamaya çalışmanın büyük bir haksızlık ve psikolojik şiddet olduğunu hatırlayabilir miyiz mesela? Çalışma şartlarımızı, maaşlarımızı birbirimizle açıkça konuşup sektörel standartları öğrenmeyi normalleştirebilir miyiz? Yoksa, havalı ofislerde 10 saatin üzerinde vakit geçiren “iş yapmıyor” görünen beyaz yakalı videoları yayılmaya devam etsin de bizler koca bir günü, haftayı, ayı ve yılı bir şirkete heba etmenin başımıza gelebilecek en harika şey olduğu fikrine mi kanalım?
Fark ediyor musunuz siz de bireyselleşmek; gelenekselin töresinden, insana ket vuran zincirlerinden kurtulmaktan ziyade, gönüllü şekilde kapitalizmin robotuna dönüşmek anlamına gelmeye başladı artık. Birey olarak önemliyiz önemli olmasına da toplum da hafife alınacak şey değil, onun da bir kıymeti var. Öyleyse, yetişkin yalnızlığını ve altında yatan kapitalist gerçekleri daha fazla konuşmayı dilerim.
KAYNAKLAR
(1) Sözcü. (2022, Haziran 15). OECD’de zirveye oynuyoruz: Türkiye’deki çalışma saatleri yasal sürenin üzerinde. Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/oecd-de-zirveye-oynuyoruz-turkiye-deki-calisma-saatleri-yasal-surenin-uzerinde-p168580
(2) National Business Research Institute (NBRI). (t.y.). The Truth about Job Satisfaction and Friendships at Work. Erişim adresi: https://www.nbrii.com/employee-survey-white-papers/the-truth-about-job-satisfaction-and-friendships-at-work/
(3) Comparably. (n.d.). Outside of work: How often do employees socialize? Comparably. from https://www.comparably.com/blog/outside-of-work
