Ebeveynlik stilleri, bir çocuğun gelişimini önemli biçimde şekillendirmeye yardımcı olur ve davranıştan duygusal refaha kadar her şeyi etkiler. Bu stillerden biri olan otoriter ebeveynlik, yüksek talepler ve düşük duyarlılıkla karakterize edilir. Otoriter ebeveynlik stiline sahip kişiler katı kurallara, yüksek beklentilere ve itaate güçlü bir vurgu yaparlar. Bu stil, otoriter ebeveynliğe ek olarak iki ebeveynlik stili daha tanımlayan gelişim psikoloğu Diana Baumrind tarafından tanımlanan ebeveynlik stillerinden biridir: Otoriter ebeveynlik ve İzin verici ebeveynlik. [1]
Bazıları daha fazla ebeveynlik stili olduğunu vurgular. Örneğin, “otoriter, yetkili, izin verici ve ilgisiz veya ihmalkâr” olmak üzere dört ebeveynlik stilinden bahsedenler vardır. [2]
Otoriter bir stile sahip ebeveynlerin çocuklarından beklentileri çok yüksektir, ancak geri bildirim ve yetiştirme konusunda çok az şey çocuklarına katarlar. [3] Bu stile sahip olan ebeveynler çocuklarının hatalarını sert bir şekilde cezalandırılma eğilimindedir. Bunun yanı sıra verdikleri geri bildirimleri genellikle olumsuzdur.
Bağırma ve bedensel cezalandırma otoriter ebeveynlik stilinde tipiktir. Bu ebeveynlik stiline sahip kişiler genellikle disiplin yerine cezayı kullanırlar. Kurallarının ardındaki mantığı açıklamak konusunda genellikle isteksiz veya acizdirler. Bu, iletişim ve sıcaklık yerine kontrol ve disiplini önceliklendiren “çünkü ben öyle dedim” ebeveynlik yaklaşımı olarak özetlenebilir.
Otoriter Ebeveynliğin Özellikleri
Baumrind, ebeveynlerin bir çocuğun hayatında oynadığı en önemli rollerden birinin, onları kendi kültürlerinin değerlerine ve beklentilerine göre sosyalleştirmek olduğu düşüncesindedir. Ancak ebeveynlerin bunu nasıl başardıkları, çocukları üzerinde uygulamaya çalıştıkları kontrol oranlarına bağlı olarak önemli ölçüde değişebilmektedir.
Otoriter yaklaşım en kontrolcü tarzı temsil eder. Otoriter ebeveyn, öz denetimi önemseyip çocuklara kendi davranışlarını yönetmeyi öğretmek yerine otoriteye uymaya odaklanır. Otoriter ebeveyn, olumlu davranışları ödüllendirmek yerine yalnızca kötü davranışlar için ceza şeklinde geri bildirim sağlar. [4]
İşte otoriter ebeveynlerin en yaygın özelliklerinden bazıları:
- Talepkâr ama Duyarlı Değil
Otoriter ebeveynlerin çok sayıda kuralı vardır ve hatta çocuklarının hayatlarının ve davranışlarının neredeyse tüm yönlerini evde ve toplum içinde ayrıntılı bir şekilde yönetebilirler. Ayrıca, çocukların uyması beklenen birçok yazılı olmayan kuralları da vardır; çocuklar bu “kurallar” hakkında çok az veya hiç açık talimat almasalar bile kurallara uymak zorunda kalırlar. Bunun yerine, çocukların yalnızca bu kuralların var olduğunu bilmeleri ve bunlara uymaları beklenir.
- Biraz Sıcaklık veya Koruyuculuk
Bu tarza sahip ebeveynler genellikle soğuk, mesafeli ve sert görünürler. Çocuklarına cesaret ve övgü sunmaktansa sızlanma veya bağırma olasılıkları daha yüksektir. Eğlenceden çok disiplini önemserler ve çocukların görülmesini ve duyulmamasını beklerler.
- Cezalar İçin Küçük Açıklama
Bu tarza sahip ebeveynler genellikle dayak içeren bedensel cezaya başvurma konusunda sorun yaşamazlar. Olumlu pekiştirmeye güvenmek yerine kurallar çiğnendiğinde hızlı ve sert tepki verirler. [4]
- Çocuklar İçin Birkaç Seçenek
Otoriter ebeveynler çocuklarına seçim veya seçenek sunmazlar. Ebeveynler kuralları koyar ve disiplin konusunda “benim yolum ya da anayol*” yaklaşımına sahiptir. Müzakere için çok az alan vardır ve çocuklarının kendi seçimlerini yapmalarına nadiren izin verirler.
- Kötü Davranışlara Karşı Sabırsız
Otoriter ebeveynler çocuklarının istenmeyen davranışlarda bulunmaktan daha iyi bilmelerini beklerler. Çocuklarının neden belirli davranışlardan kaçınmaları gerektiğini açıklamaktan ziyade sabırları yoktur ve duygular hakkında konuşmaya çok az enerji harcarlar.
- Güvensizlik
Otoriter ebeveynler çocuklarının iyi seçimler yapacağına inanmazlar ve bu yüzden güvenmezler. Bu stile sahip ebeveynler çocuklarına kendi başlarına iyi davranışlar sergileyebileceklerini göstermeleri için fazla özgürlük vermezler.
Otoriter ebeveynler, çocuklarının kendi başlarına karar almalarına ve bu kararların doğal sonuçlarıyla yüzleşmelerine izin vermek yerine, hata yapmamalarını sağlamak adına çocuklarının üzerinde dururlar.
- Müzakere Yapma Konusunda İsteksizlik**
Otoriter ebeveynler gri alanlara inanmazlar. Durumlar siyah ve beyaz olarak görülür ve uzlaşma için çok az veya hiç yer yoktur. Çocuklar kural koyma veya karar alma konusunda söz sahibi veya oy hakkına sahip değildir.
- Utanç
Otoriter ebeveynler yeri geldiğinde son derece eleştirel olabilir ve çocukları kurallara uymaya zorlamak için bir taktik olarak utandırmayı kullanabilirler. Bu ebeveynler çocuklarının öz saygısını geliştirmenin yollarını aramaktan ziyade utandırmanın çocukları daha iyi yapmaya motive edeceğine inanırlar.
“Neden hep bunu yapıyorsun?”, “Aynı şeyi daha kaç kere söylemem gerekiyor?” veya “Neden hiçbir şeyi doğru yapamıyorsun?” gibi çocuklarını utandırmaya yönelik ifadeler otoriter ebeveynlerin kullandığı soru örnekleri arasında yer alır.
Otoriter Ebeveynlik Tarzının Nedenleri Nelerdir?
Otoriter ebeveynlik genellikle ebeveynlerin bilerek yaptığı bir şey değildir. Otoriter bir tarzın kullanılmasına katkıda bulunabilecek bazı faktörler şunlardır:
- Otoriter yetiştirme: Bu tarz ebeveynlik yapan kişiler genellikle otoriter ebeveynler tarafından veya otoriter bir kültürde yetişmişlerdir. 2024’te yapılan bir araştırmada insanların çocukluk döneminde deneyimledikleri ebeveynlik tarzlarının, insanların kendi çocuklarıyla ebeveynliğe nasıl yaklaştıklarını önemli ölçüde etkilediği bulgulanmıştır. [5]
- Daha az uyumluluk: Araştırmalar otoriter ebeveynlerin uyumluluk olarak bilinen kişilik özelliğinde daha düşük puan alma eğiliminde olduğunu göstermektedir. [6] Daha az uyumluluk gösteren insanlar daha az empatik ve daha kindar olma eğilimindedir. Ayrıca genellikle kendi çocukları da dahil olmak üzere daha zor ilişkilere sahiptirler.
- Daha fazla nevrotiklik: Çalışmalar otoriter ebeveynlerin nevrotiklik ölçümlerinde daha yüksek puan alma eğiliminde olduğunu göstermektedir. [6] Nevrotiklik, duygusal istikrarı içeren ve kaygı, şüphe, depresyon ve diğer olumsuz duyguları deneyimleme eğilimiyle işaretlenen bir kişilik boyutudur. Ayrıca nevrotik kişiler yeni tecrübelere açıklık ve dışadönüklükte daha düşük özelliğe sahip olmanın yanı sıra vicdanlılıkta daha yüksektiler.
Otoriter Ebeveynlik Tarzı Çocukları Nasıl Etkiler?
Ebeveynlik stilleri, sosyal beceriler ve akademik performans gibi alanlarda çeşitli çocuk araştırma sonuçlarıyla ilişkilendirilmiştir. Otoriter ebeveynlerin çocuklarının şunları yaptıkları görüşmüştür:
- Başkalarının yanında korkulu veya aşırı utangaç davranmak
- İtaati ve başarıyı sevgiyle ilişkilendirmek
- Kolayca uyum sağlamak ancak aynı zamanda depresyon ve kaygıyla yaşamak
- Başkalarına karşı daha saldırgan davranışlar sergilemek. [7]
- Daha az sosyal davranış sergilemek [8]
- Sosyal yeterlilik eksikliği nedeniyle sosyal durumlarda zorluk yaşamak
- Düşük özsaygıya sahip olmak
- Hiperaktivite ve davranış sorunları gibi daha fazla olumsuz semptomla yaşamak. [8]
- Nadiren seçim yapmak ve doğal sonuçları deneyimleme becerisine sahip oldukları için özdenetimle mücadele etmek.
Otoriter ebeveynler mutlak itaat beklediklerinden, bu tarzda yetiştirilen çocuklar genellikle kurallara uymada çok iyidirler. Ancak, öz disiplin eksikliği yaşama olasılıkları vardır. [8]
Yetkili ebeveynler tarafından yetiştirilen çocukların aksine otoriter ebeveynler tarafından yetiştirilen çocuklar keşfetmeye ve bağımsız hareket etmeye teşvik edilmez. Bu nedenle kendi sınırlarını ve kişisel standartlarını nasıl belirleyeceklerini asla gerçekten öğrenemezler. Bu öz disiplin eksikliği, ebeveyn veya otorite figürü davranışları izlemek için etrafta olmadığında sorunlara yol açabilme riski taşımaktadır.
Gelişim uzmanları, kuralların ve sınırların çocuklar için önemli olduğu konusunda hemfikir olsa da çoğu, otoriter ebeveynliğin çok cezalandırıcı olduğunu ve çocukların ihtiyaç duyduğu sıcaklık, koşulsuz sevgi ve ilgiden yoksun olduğunu düşünmektedir.
Otoriter Ebeveynlikten Kaçınmak İçin İpuçları
Siz veya eşinizin otoriter bir ebeveyn tarafından yetiştirilmesi durumunda, bu kalıpları kendi çocuklarınızla tekrarlamaktan korkabilirsiniz. Ya da sizin veya eşinizin zaten kaçınmak istediğiniz otoriter bir ebeveynlik tarzını benimsediğini fark edebilirsiniz. Bu durumlara yanıt vermek ve bunun yerine daha otoriter bir ebeveynlik tarzı kullanmayı öğrenmek için yapabileceğiniz şeyler vardır.
- Yetkili ebeveynlik hakkında daha fazla bilgi edinin. Yetkili tarzın özelliklerini ve çocuklara nasıl fayda sağladığını ne kadar iyi anlarsanız, ebeveynliğe yönelik kendi yaklaşımınızın o kadar farkına varabilirsiniz. Kendinizi nasıl ebeveynlik yapacağınız konusunda eğitmek önemli bir ilk adımdır.
- Çocuklarınızı dinleyin. Sabırsızlanmadan veya ani tepki vermeden çocuklarınızın söyleyeceklerini dinlemek için çaba gösterin. Çocuğunuzun duygularını dinlemek ve onaylamak, çocukların duygularını tanımayı öğrenmelerine ve öz kontrol duygusu geliştirmelerine yardımcı olmak için önemlidir. [9]
- Ev kuralları oluşturun. Beklentiler ve kurallar oluşturun ve çocuklarınız ve diğer bakıcılar da dahil olmak üzere evinizdeki herkesin bu kuralları anladığından emin olun. [10] Herkes kuralları ve neden var olduklarını anladığında, bunları uygulama ve tutarlı sonuçlarla takip etme konusunda daha kolay zaman geçireceksiniz.
- Mantıklı sonuçlar kullanın. Ev kuralları çiğnendiğinde tutarlı ve makul sonuçlarla devam edin. Bedensel cezadan kaçının ve çocuklarınızı hatalar yaptıkları için utandırmayın.
- Ebeveynlik sınıfını düşünün. Siz veya eşiniz ebeveynlik tarzınız konusunda endişeliyseniz bir ebeveynlik sınıfına katılmayı veya bir aile terapistiyle görüşmeyi düşünün. Terapi, daha sonra kendi evinizde kullanabileceğiniz ebeveynlik stratejilerini öğrenmek ve pratik yapmak için harika bir fırsat olabilir.
Çıkarımlar
Otoriter ebeveynlik, ebeveynden geri bildirim ve yanıt eksikliği ile çocuklar için çok yüksek beklentilerle karakterize edilir. Otoriter ebeveynler hataları sert bir şekilde cezalandırır ancak kuralları ve cezaları için çok az açıklama sunar.
Bu ebeveynlik tarzının çocuklarda düşük öz saygı, sosyal zorluklar ve zayıf öz kontrol gibi bir dizi olumsuz sonuca yol açtığı bilinse de daha olumlu bir ebeveynlik tarzı benimsemek için bazı stratejiler bulunmaktadır.
Kurallara sıkı sıkıya bağlı kalmayı gerektiren durumlarda otoriter bir yaklaşım etkili olabilirken, ebeveynlik yaklaşımı olarak aşırı kullanıldığında olumsuz sonuçlar doğurabilir. Ebeveynlik tarzınızın daha otoriter olma eğiliminde olduğunu fark ederseniz çocuklarınızla günlük etkileşimlerinize daha otoriter bir tarz dahil etmeye başlamanın yollarını aramayı düşünün.
Kaynakça
- Power TG. Parenting dimensions and styles: A brief history and recommendations for future research. Child Obes. 2013;9 Suppl(Suppl 1):S14-S21. Doi:10.1089/chi.2013.0034
- American Society for the Positive Care of Children. The 4 Types of Parenting Styles.
- Sooriya P. Parenting Style. Ashok Yakkaldevi; 2017.
- Kuppens S, Ceulemans E. Parenting styles: A closer look at a well-known concept. J Child Fam Stud. 2019;28(1):168-181. Doi:10.1007/s10826-018-1242-x
- Dey T, Kirti Dhakkan H, S MS, Benedict SM. Intergenerational transmission: How the parenting styles experienced in childhood impact adult parenting styles. SSRN Journal. Published online 2024. Doi:10.2139/ssrn.4720600
- Bahrami B, Dolatshahi B, Pourshahbaz A, Mohammadkhani P. Comparison of personality among mothers with different parenting styles. Iran J Psychiatry. 2018;13(3):200-206.
- Hosokawa R, Katsura T. Role of parenting style in children’s behavioral problems through the transition from preschool to elementary school according to gender in Japan. Int J Environ Res Public Health. 2018;16(1):21. Doi:10.3390/ijerph16010021
- Kuppens S, Ceulemans E. Parenting styles: A closer look at a well-known concept. J Child Fam Stud. 2019;28(1):168-181. Doi:10.1007/s10826-018-1242-x
- Matejevic M, Jovanovic D, Jovanovic M. Parenting style, involvement of parents in school activities and adolescents’ academic achievement. Procedia Soc Behav Sci. 2014;128:288–293. Doi:10.1016/j.sbspro.2014.03.158
- Bi X, Yang Y, Li H, Wang M, Zhang W, Deater-Deckard K. Parenting styles and parent-adolescent relationships: The mediating roles of behavioral autonomy and parental authority. Front Psychol. 2018;9:2187. Doi:10.3389/fpsyg.2018.02187
Ek Okuma
- Diaconu-Gherasim LR, Măirean C. Perception of parenting styles and academic achievement: The mediating role of goal orientations. Learn Individ Differ. 2016;49:378-385. Doi:10.1016/j.lindif.2016.06.026.
- Matejevic M, Todorovic J, Jovanovic AD. Patterns of family functioning and dimensions of parenting style. Procedia Soc Behav Sci. 2014;141:431-437. Doi:10.1016/j.sbspro.2014.05.075
- Santrock JW. A Topical Approach to Life-Span Development. 7th ed. McGraw-Hill; 2014.
- Stassen KB. The Developing Person Through the Lifespan. 10th ed. Worth Publishers; 2017.
Çevirmenin Notları
*Yazar cümlenin orijinalinde “my way or the highway” tabirini kullanmıştır. Highway kelimesi birden çok anlama sahip olduğu gibi metinde genel geçer kurallara, disiplinlere ve kabul görülen ana temalara vurgu yapıldığından dolayı bu cümlede “anayol” tabirinin kastedildiği düşünülmektedir.
**Bu başlıkta yazar esasen netliğe vurgu yapmış ve otoriter ebeveynlerin tartışmaya pek açık olmadıklarını “gray/gri” alan renklendirmesine vurgu yaparak ve “negotiate” kelimesiyle izah etmiştir.
Orijinal metin link: https://www.verywellmind.com/what-is-authoritarian-parenting-2794955
