Oyun teorisi, insanların birbirleriyle olan etkileşimlerini açıklamaya çalışan bir sosyal etkileşim teorisidir. Teorinin adından da anlaşılacağı üzere, oyun teorisi insan etkileşimini sadece bir oyun olarak görür. A Beautiful Mind filminde yer alan matematikçi John Nash, matematikçi John von Neumann ile birlikte oyun teorisinin mucitlerinden biridir.
Oyun Teorisi Nasıl Geliştirildi?
Oyun teorisi başlangıçta insan etkileşiminin stratejiler, kazananlar ve kaybedenler, ödüller ve cezalar, karlar ve maliyetler de dahil olmak üzere bir oyunun özelliklerine sahip olduğunu öngören ekonomik ve matematiksel bir teoriydi. Başlangıçta firmaların, piyasaların ve tüketicilerin davranışları da dahil olmak üzere çok çeşitli ekonomik davranışları anlamak için geliştirilmiştir. Oyun teorisinin kullanımı o zamandan beri sosyal bilimlerde genişlemiş ve politik, sosyolojik ve psikolojik davranışlara da uygulanmıştır.
Oyun teorisi ilk olarak insan popülasyonlarının nasıl davrandığını tanımlamak ve modellemek için kullanılmıştır. Bazı akademisyenler, incelenen oyuna benzer durumlarla karşılaştıklarında gerçek insan popülasyonlarının nasıl davranacağını gerçekten tahmin edebileceklerine inanmaktadır. Oyun teorisinin bu özel görüşü, oyun teorisyenleri tarafından yapılan varsayımların sıklıkla ihlal edilmesi nedeniyle eleştirilmiştir. Örneğin, oyuncuların her zaman kazançlarını doğrudan maksimize edecek şekilde hareket ettiklerini varsayarlar, oysa gerçekte bu her zaman doğru değildir. Özgeci ve hayırsever davranışlar bu modele uymaz.
Oyun Teorisi Örneği
Birine çıkma teklif etme etkileşimini, oyun teorisinin basit bir örneği olarak kullanabilir ve oyun benzeri yönlerin nasıl dahil olduğunu görebiliriz. Birine çıkma teklif ediyorsanız, muhtemelen “kazanmak” (diğer kişinin sizinle çıkmayı kabul etmesini sağlamak) ve “ödüllendirilmek” (iyi vakit geçirmek) için size en az “maliyetle” (randevu için büyük miktarda para harcamak istemezsiniz veya randevuda hoş olmayan bir etkileşim yaşamak istemezsiniz) bir tür stratejiniz olacaktır.
Oyunun Unsurları
Bir oyunun üç ana unsuru vardır:
1-Oyuncular
2-Her oyuncunun stratejileri
3- Seçilmesi muhtemel her oyuncu profilinin tüm oyuncular üzerindeki seçimlerinin sonucu
Oyun Türleri
Oyun teorisi kullanılarak incelenen birkaç farklı oyun türü vardır:
Sıfır toplamlı oyun:
Oyuncuların çıkarları birbiriyle doğrudan çatışma halindedir. Örneğin, futbolda bir takım kazanır ve diğer takım kaybeder. Eğer bir galibiyet +1’e ve bir mağlubiyet -1’e eşitse, toplam sıfırdır.
Sıfır toplamlı olmayan oyun:
Oyuncuların çıkarları her zaman doğrudan çatışmaz, böylece her ikisinin de kazanması için fırsatlar vardır. Örneğin, Mahkumun İkilemi’nde her iki oyuncu da “itiraf etme” seçeneğini seçtiğinde (aşağıya bakınız).
Eş zamanlı hamle oyunları:
Oyuncular
eylemleri eş zamanlı olarak seçerler. Örneğin, Tutsak İkilemi’nde (aşağıya
bakınız), her oyuncu rakibinin o anda ne yaptığını tahmin etmeli ve rakibinin
de aynı şeyi yaptığını bilmelidir.
Sıralı hamle oyunları:
Oyuncular eylemlerini belirli bir sırayla seçerler. Örneğin, satrançta veya pazarlık/müzakere durumlarında, oyuncu şimdi hangi eylemi seçeceğini bilmek için ileriye bakmalıdır.
Tek seferlik oyunlar:
Oyun sadece bir kez oynanır. Burada oyuncuların birbirleri hakkında fazla bir şey bilmemesi muhtemeldir. Örneğin, tatilinizde bir garsona bahşiş vermek.
Tekrarlanan Oyunlar:
Oyunun oynanışı aynı oyuncularla tekrarlanır.
Mahkumun İkilemi:
Mahkûmun ikilemi, oyun teorisinde incelenen en popüler oyunlardan biridir. Sayısız filmde ve suç televizyon programında tasvir edilmiştir. Mahkum ikilemi, iki kişinin anlaşması en iyisi gibi görünse bile neden anlaşamayabileceğini gösterir. Bu senaryoda, iki suç ortağı karakolda ayrı odalara ayrılır ve kendilerine benzer bir anlaşma verilir. Eğer biri ortağı aleyhine tanıklık eder ve ortağı sessiz kalırsa, ihanet eden serbest kalır ve ortağı tam ceza alır (örneğin: on yıl). Her ikisi de sessiz kalırsa, her ikisi de kısa bir süre hapis cezasına (örneğin: bir yıl) veya küçük bir suçlamaya çarptırılır. Eğer her biri diğeri aleyhine tanıklık ederse, her biri orta düzeyde bir ceza alır (örn: üç yıl). Her mahkum ya ihanet etmeyi ya da sessiz kalmayı seçmelidir ve her birinin kararı diğerinden saklanır.
Mahkûmun ikilemi, siyaset biliminden hukuka, psikolojiden reklamcılığa kadar pek çok sosyal duruma da uygulanabilir. Örneğin, kadınların makyaj yapması konusunu ele alalım. Amerika’da her gün birkaç milyon kadın-saatini toplum için faydası tartışmalı olan bir faaliyete ayırmaktadır. Makyaj yapmaktan vazgeçmek her kadın için her sabah on beş ila otuz dakika kazandıracaktır. Bununla birlikte, hiç kimse makyaj yapmasaydı, herhangi bir kadının normu bozarak ve kusurları gizlemek ve doğal güzelliğini arttırmak için maskara, allık ve kapatıcı kullanarak diğerlerine karşı avantaj elde etmesi için büyük bir cazibe olurdu. Kritik bir kitle makyaj yaptığında, kadın güzelliğinin ortalama görüntüsü yapay olarak daha da artar. Makyaj yapmamak, güzelliği yapay olarak artırmaktan vazgeçmek anlamına gelir. Ortalama olarak algılanana göre güzelliğiniz azalacaktır. Bu nedenle çoğu kadın makyaj yapar ve sonuçta ne bütün için ne de bireyler için ideal olmayan, ancak her bir bireyin rasyonel seçimlerine dayanan bir durumla karşı karşıya kalırız.
Oyun Teorisyenlerinin Yaptığı Varsayımlar:
Kazançlar bilinir ve sabittir.
Tüm oyuncular rasyonel davranır.
Oyunun kuralları ortak bilgidir.
Kaynakça ve İleri Okuma:
Duffy, J. (2010) Lecture Notes: Elements of a Game. http://www.pitt.edu/~jduffy/econ1200/Lect01_Slides.pdf
Andersen, M.L and Taylor, H.F. (2009). Sociology: The Essentials. Belmont, CA: Thomson Wadsworth.
Yazının bağlantısı: https://www.thoughtco.com/game-theory-3026626
